Τί σημαίνει η λέξη μύηση;
Κάθε φορά που κάτι καινούριο μας αποκαλύπτεται και μια νέα γνώση κατακτιέται, είναι ένα είδος μύησης. Η μύηση προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα μύω που σημαίνει την κατάκτηση μιας καινούργιας γνώσης, το πέρασμα σε μια νέα αποκαλυπτόμενη κατάσταση αφού προηγουμένως ασφαλιστούν τα ανοίγματα των αισθήσεων. Η μύηση μπορεί να σημαίνει την κάθε αποκάλυψη για οτιδήποτε δεν γνωρίζαμε μέχρι εκείνη τη στιγμή και αφορά αυτή η αποκάλυψη κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Πιο συγκεκριμένα όμως, ο όρος μύηση σήμερα σημαίνει την αποκάλυψη κρυμμένων μυστικών τα οποία αφορούν την ψυχοπνευματική εξέλιξη του ανθρώπου και την εκκόλαψη των ψυχικών του δυνάμεων.
Τι ήταν η μύηση στην αρχαιότητα;
Στην αρχαιότητα η μύηση αφορούσε, έκρυβε και απεκάλυπτε μυστικά για όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αποκαλύψεις γίνονταν και κατευθύνσεις δίνονταν για την καλλιέργεια και της σποράς της γης, για πρακτικές τέχνες, για την αντιμετώπιση των καιρικών συνθηκών, για την πρόληψη των επιδημιών και των ασθενειών, για την καθημερινή διατροφή, για την καθαριότητα και περιποίηση του σώματος. Το ιερατείο έπαιζε το ρόλο το εκπαιδευτικού, του επιστήμονα και των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Όμως παράλληλα με την καθοδήγηση για ένα σωστό τρόπο αντιμετώπισης των συνθηκών της ζωής, η ομάδα των μυστών απεκάλυπτε στους κατάλληλα προετοιμασμένους τα μυστήρια του σύμπαντος, τα μυστικά της ανθρώπινης ψυχής, τους νόμους της θεραπευτικής, τους φυσικούς νόμους, τα μυστήρια της ζωής και του θανάτου, τη θεογονία, την κοσμογονία.
Η τελετουργική διαδικασία ονομαζόταν μυστήριο. Οι χώροι ήταν μακριά από τις πόλεις και ονομάζονταν άντρα οργίων ή τόποι μυστηρίων.
Τί σήμαινε η λέξη όργιο στην αρχαιότητα;
Όργιο στην αρχαιότητα ήταν η τελετουργία η οποία δημιουργώντας την κατάλληλη ψυχική συγκίνηση στο μυούμενο του επέτρεπε να βιώσει την εκστατική εμπειρία. Το όργιο είναι η ψυχική ιεροτελεστία η οποία μας αποκαλύπτει τον εσωτερικό μας εαυτό. Προσφέρει την ανώτερη πνευματική χαρά που πηγάζει από την ένωση των δύο αντίθετων πόλων, της ύλης και του πνεύματος και πραγματώνεται διαμέσου μιας συνδετικής ενέργειας η οποία ονομάζεται μυστική έλξη.
Πού ήταν οι τόποι των μυστηρίων;
Στα "Πολιτκά" (VII 1331α) ο Αριστοτέλης αναφέρει: "Οι οίκοι δε οι καθιερωμένοι δια την λατρείαν των θεών, δέον όπως ευρίσκονται όχι μόνον εις την κατάλληλον θέσιν, αλλά και εις την ιδίαν, εκτός εκείνων των οποίων την θέσιν ορίζει ο Νόμος χωριστά ή κάποιο μαντείον πυθόχρηστον. Ακόμη δε τα ιερά των αγροτικών περιοχών πρέπει να ευρίσκονται συμμέτρως κατανεμημένα, άλλα μεν αφιερωμένα εις τους θεούς, άλλα δε εις ήρωας".
Από πληροφορίες που έχουμε από αρχαιολογικά ευρήματα μας πείθουν ότι οι χώροι των μυστηρίων των Μάγια, των Αιγυπτίων, των Περσών και των αρχαίων Ελλήνων έχουν την ίδια δαιδαλώδη κατασκευή και την ίδια υπόγεια κατασκευή, ώστε να υποβάλλουν το δέος και τη συγκίνηση στους υποψήφιους μυημένους.
Ποιές εποχές του χρόνου γίνονταν τα μυστήρια και γιατί;
Οι εποχές που διεξαγόντουσαν τα μυστήρια ήταν κοινές για όλους τους αρχαίους λαούς και συνέπιπταν με τα ηλιοστάσια και τις ισημερίες. Τα μικρά μυστήρια της Ελευσίνας λάμβαναν χώρα το Μάρτιο και τα μεγάλα τον Σεπτέμβριο. Τα Καβείρια τον Μάρτιο, τα Οσιριακά το φθινόπωρο και της Ίσιδας το Μάρτιο. Τα Διονυσιακά ξεκινούσαν με τη γέννηση του Διονύσου στο χειμερινό ηλιοστάσιο για να ολοκληρωθούν τον Φεβρουάριο. Τα Μιθραϊκά άρχιζαν με το χειμερινό ηλιοστάσιο τον Δεκέμβριο με τη γέννηση του Μίθρα για να ολοκληρωθούν στην εαρινή ισημερία με την ανάσταση του Μίθρα. Τα Ηραία μυστήρια λάβαιναν χώρα την άνοιξη προς τιμή της θήλειας αρχής.
Σύμφωνα με την αποκρυφιστική παράδοση τις μέρες των ηλιοστασίων και των ισημεριών συμβαίνει να δημιουργούνται κάποια ανοίγματα στο μαγνητικό δακτύλιο του πλανήτη, τα οποία μεταφέροντας καταιγισμούς από μαγνητικές ακτινοβολίες πυροδοτούν τις ψυχικές συγκινήσεις και τις πνευματικές ανατάσεις. Τότε η μαγνητική ατμόσφαιρα της γης είναι κατάλληλη για ψυχική ανάταση και οι άνθρωποι αποκτούν την ανάλογη ευαισθησία για να δεχτούν κάποια αλήθεια που τους βοηθά να γίνουν καλύτεροι.
Η γέννηση του Χριστού γιορτάζεται στο χειμερινό ηλιοστάσιο, εποχή που οι μαγνητισμοί κυοφορούν τη νέα γέννηση της φύσης. Ο θάνατος και η ανάσταση του Χριστού γιορτάζεται στην εαρινή ισημερία για να κλείσει ο κύκλος της γέννησης, του θανάτου και της ανάστασης στο θερινό ηλιοστάσιο με την γιορτή της Πεντηκοστής, που συμβολίζει την αποπνευμάτωση και την ανάληψη στους πνευματικούς κόσμους.
Ποιά ήταν τα σπουδαιότερα μυστήρια στον κόσμο κατά την αρχαιότητα;
1. Ορφικά μυστήρια. Καθιερώθηκαν από τον μύστη Ορφέα.
2. Διονυσιακά Μυστήρια. Είναι συνέχεια των ορφικών, το τελετουργικό αναφέρεται στο διαμελισμό του Διονύσου, που ήταν γιος της Σεμέλης και του Δία. Από τον διαμελισμό η Αθηνά διασώζει μόνο την καρδιά και την επιστρέφει στον Δία. Είναι μύηση που αποκαλύπτει την άφιξη στον κόσμο της μορφής και την επιστροφή στο Θείο, διαμέσου μιας συγκινησιακής τελετουργίας της γνωστής ωμοφαγίας. Η ωμοφαγία συμβολίζει την μεταλλαγή της ύλης σε πνεύμα, αφού προηγουμένως ο μυούμενος εμπειρικά ενστερνιστεί το μεθύσι της ύλης και τον πόνο που μοιραία ακολουθεί μετά από ένα τέτοιο μεθύσι.
3. Ηραία μυστήρια. Απεκάλυπταν την ύπαρξη της θήλειας αρχής, ως αρχής συμπορευόμενης με την άρρενα αρχή.
4. Καβείρια μυστήρια. Απεκάλυπταν το θάνατο και την ανάσταση διαμέσου μιας τελετουργικής σταύρωσης, η οποία συμβόλιζε τη δοκιμασία της ενσαρκωμένης ψυχής στο ταξίδι της στο μορφικό κόσμο.
5. Θρακικά μυστήρια. Αφιερωμένα στην Εκάτη και την Περσεφόνη η οποία αντιπροσώπευε την ψυχή.
6. Φρυγικά μυστήρια. Αφιερωμένα στο γιο της Κυβέλης Σαβάζιο και το Διόνυσο.
7. Ελευσίνια μυστήρια. Με το μύθο της Περσεφόνης, της Δήμητρας και του Πλούτωνα ερμήνευαν την κάθοδο του πνεύματος στη μορφή.
8. Πυθαγόρεια μυστήρια. Το αριθμοσοφικό σύστημα του Πυθαγόρα ερμήνευε τη θεογονία και την κοσμογονία. Κατέληγαν σε ένα σύστημα πρακτικό και καθαρτήριο για να οδηγήσουν το μυούμενο από την ύλη στο πνεύμα.
9. Δελφικά μυστήρια. Αφορούσε το σύμβολο του πνεύματος και του φωτός, του Απόλλωνα. Ακόμα η τελετουργία αποσκοπούσε στην πνευματική άνοδο του μυούμενου.
10. Μιθραϊκά Μυστήρια. Αφορούσαν τη γέννηση του θεού Μίθρα, τον αγώνα του να υποτάξει την ύλη και την πνευματική του ανάσταση μετά από τη σωματική του στείρωση.
11. Αιγυπτιακά μυστήρια. Όσιρις, Ίσιδα και Ώρος αποτελούσαν το τρισυπόστατο της αιγυπτιακής μύησης. Ο τεμαχισμός του Όσιρι, όμοιος με τον τεμαχισμό του Διόνυσου και του Βράχμα, και η συγκόλληση των τεμαχίων του σώματός του από την Ίσιδα, τη θήλεια αρχή, συμβολίζουν την πολλαπλότητα, την ατομικοποιημένη μορφή, που πρέπει πάλι να ενωθεί με το πνεύμα για να ξαναβρεθεί στην αρχική πνευματική κατάσταση.
12. Ινδικά μυστήρια. Βράχμα, Βισνου και Σίβα, το τρισυπόστατο της ινδικής τριάδος που αντιπροσωπεύει το Δημιουργό, το Συντηρητή και τον Καταλύτη.
Γένεση, ζωή και θάνατος με πρωταγωνιστές το θάνατο και την ανάσταση είναι η μύηση που δίνουν όλα αυτά τα μυστήρια. Ο χρόνος διεξαγωγής των μυστηρίων διαρκούσε συνήθως εννιά ημέρες. Εννιά ημέρες διαρκούσαν τα Ελευσίνια μυστήρια το Σεπτέμβριο και ονομάζονταν τα μυστήρια του θανάτου και της αναγέννησης. Εννιά μέρες και τα Καβείρια, τα μυστήρια της γέννησης. Ο αριθμός εννιά συμβολίζει τον αριθμό των πεδίων που διέρχεται η ψυχή για να φτάσει στο φυσικό κόσμο. Εννιά ημέρες έκανε το σφυρί του Ήφαιστου να φτάσει από τον ουρανό στη γη (Ησίοδος, Κοσμογονία).
Γιατί εξαφανίστηκαν όλα αυτά τα Μυστήρια;
Με την εξάπλωση και την επιβολή του Χριστιανισμού, τα άντρα των σεμνών οργίων σιγά-σιγά εξαφανίστηκαν. Τα Ελευσίνια σταμάτησαν κατά διαταγή του αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Μικρού. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως και η μύηση εξαφανίστηκε, απλά μεταφέρθηκε με παρόμοιες τελετουργίες και σύμβολα στις χριστιανικές μυήσεις ή από ομάδες μυστών παρέμεινε στη διάρκεια των δύο τελευταίων χιλιετιών σε επίπεδο προσωπικών μυήσεων και αποκαλύψεων. Ακόμα διαφυλάχτηκε μέσα από ομαδικές μυήσεις με το όνομα Ροδοσταυρισμός, Τεκτονισμός, Πνευματισμός και Θεοσοφία.
Ποιά ήταν η προετοιμασία;
Μετά από την αίτηση που υπέβαλε ο υποψήφιος κρινόταν από το ιερατείο αρκετό καιρό πριν, για το αν ήταν κατάλληλος να δεχτεί τέτοια μύηση, αν είχε τα κατάλληλα νοητικά και ηθικά προσόντα και αν η διαγωγή του στην κοινωνία ήταν κόσμια.
Πριν από τη διεξαγωγή των μυστηρίων προηγούντο καθαρτήριες πρακτικές με σκοπό την ψυχική και σωματική προετοιμασία του υποψήφιου μυούμενου. Νηστείες, λουτρά, θυσίες ζώων, προσευχές, σκέψεις καθαρές, δίκαιες και ανώτερες ήταν και είναι οι απαραίτητες προκαταρκτικές διαδικασίες για την είσοδο του υποψήφιου στα μυστήρια. Ψαλμωδίες και κηρύγματα ανέβαζαν το ηθικό του υποψήφιου και του δημιουργούσαν μια τέτοια συγκινησιακή κατάσταση που τον προετοίμαζε να δεχτεί τις αποκαλυπτόμενες αλήθειες.
Το ομακοείο ήταν μια σχολή στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας που ιδρύθηκε από τον Πυθαγόρα. Άνθρωποι κάθε ηλικίας προσέρχονταν. Κατέθεταν τις περιουσίες τους για να διατηρείται το κοινόβιο και ζούσαν εκεί για αρκετά χρόνια παρατηρούμενοι καθημερινά για την συμπεριφορά τους από τον ίδιο τον Πυθαγόρα. Ήταν χωρισμένοι σε τρείς τάξεις. Τους ακουσματικούς, τους εσωτερικούς και τους μύστες. Οι ακουσματικοί παρέμεναν σ' αυτή την τάξη από 2 έως 5 χρόνια, ήταν υποχρεωμένοι να μην φλυαρούν παρά μόνο για σοβαρούς λόγους. Διδάσκονταν μια ηθική ανώτερη που με το πέρασμα των χρόνων γινόταν για τους μαθητές τρόπος ζωής.
Όσοι δεν πετύχαιναν έφευγαν από την αδελφότητα, ενώ όσοι πετύχαιναν προβιβάζονταν στη δεύτερη τάξη των εσωτερικών. Στη δεύτερη αυτή τάξη δίδασκαν οι μύστες, οι φωτισμένοι μαθητές του Πυθαγόρα. Στην τρίτη τάξη των μυστών δίδασκε προσωπικά ο μεγάλος διδάσκαλος.
Στα αιγυπτιακά μυστήρια ήταν γνωστές οι δοκιμασίες που έπρεπε να υποστούν οι υποψήφιοι για να κριθούν άξιοι για μύηση. Υπήρχαν επτά βαθμοί ή επτά μυήσεις και προηγείτο μια σκληρότατη δοκιμασία ικανή να κρίνει την ψυχική αντοχή, το ήθος και τη νόηση του υποψήφιου.
Στα μυστήρια των Εσσαίων ακολουθούσαν περίπου την πυθαγόρεια γραμμή. Τρείς ήταν οι κυριότεροι βαθμοί μύησης. Στον πρώτο βαθμό ανήκαν όλοι όσοι εργάζονταν χειρωνακτικά για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην στην ομάδα. Ονομάζονταν νεοφώτιστοι. Στη δεύτερη ομάδα ήταν οι μυημένοι και όσοι ασχολούντο με τα τελετουργικά. Για να περάσουν από τον πρώτο βαθμό στο δεύτερο έπρεπε να αποδείξουν ότι είχαν κατακτήσει αξίες όπως της εγκράτειας, της ανιδιοτέλειας, της θυσίας, της τιμιότητας, της δικαιοσύνης και της σωφροσύνης. Στον τρίτο βαθμό ήταν ο βαθμός των ιερέων με αρχηγέτη τον Κύριο της Δικαιοσύνης.
Λένε πως ο όρος μυστικισμός προέρχεται από τη λέξη μύστης, που σήμαινε εκείνον, ο οποίος ξεπερνώντας τις παραδοσιακές θρησκευτικές μορφές δημόσιας λατρείας, ακολουθούσε νέους δρόμους, αναζητώντας τη σωτηρία στα μυστήρια. Είναι αλήθεια, λοιπόν, ότι από την εξέταση ανάλογων στοιχείων του αρχαίου πολυθεϊστικού πολιτισμού και του νεώτερου χριστιανικού, ο μυστικισμός προβάλλει σαν μια αντιορθολογική εξέγερση εναντίον ενός θρησκευτικού συστήματος, διαμορφωμένου σύμφωνα με τη λογική;
Πρώτα-πρώτα να δούμε τι σημαίνει ο όρος μυστικισμός, τουλάχιστον, όπως διαβάζουν όλοι οι Έλληνες στις εγκυκλοπαίδειες και στα διάφορα λεξικά:
Μυστικισμός είναι μία φιλοσοφικο-θρησκευτική στάση, που επιζητεί, αντίθετα προς κάθε ορθολογική ή ενορατική μεσολάβηση, την άμεση προσέγγιση με το θείο• ο όρος μυστικισμός προέρχεται από τη λέξη μύστης, που σήμαινε εκείνον, ο οποίος ξεπερνώντας τις παραδοσιακές θρησκευτικές μορφές δημόσιας λατρείας, ακολουθούσε νέους δρόμους, αναζητώντας τη σωτηρία στα μυστήρια. Είναι ένα φιλοσοφικό σύστημα, ένα θρησκευτικό δόγμα κατά το οποίο ο άνθρωπος αποκτά τη γνώση τού θείου και την τελειότητα με έντονη ενατένιση που φθάνει ως την έκσταση και ενώνει έτσι τον άνθρωπο με το θείο κατά μυστηριώδη τρόπο.
Από την εξέταση ανάλογων στοιχείων του αρχαίου πολυθεϊστικού πολιτισμού και του νεώτερου χριστιανικού, ο μυστικισμός προβάλλει σαν μια αντιορθολογική εξέγερση εναντίον ενός θρησκευτικού συστήματος, διαμορφωμένου σύμφωνα με τη λογική.
Οι τρόποι εξέγερσης περιλαμβάνονται στις δυνατότητες που προσφέρουν οι διάφορες θρησκείες, για να καταστήσουν θετικά τα χαοτικά στοιχεία (και κατά συνέπεια αρνητικά) τα κοσμικά - του σύμπαντος δηλαδή - στοιχεία που χαρακτηρίζουν διαλεκτικά τις ιδιαίτερες διαμορφώσεις.
Τι γινόταν στην αρχαία Ελλάδα;
Στην αρχαία Ελλάδα μια ανυπέρβλητη διαχωριστική γραμμή χώριζε τους αθάνατους θεούς από τους θνητούς ανθρώπους. Ο δελφικός χρησμός συνιστούσε στον άνθρωπο να στέκεται μέσα στα όριά του, θέλοντας να του υποδείξει την ευθεία οδό που όριζε μια πατροπαράδοτη ηθικο-θρησκευτική άποψη.
Ο άνθρωπος που ζητούσε να ξεπεράσει τα όρια αυτά ήταν ένοχος ύβρεως (αυθάδειας, αλαζονείας) και η ύβρις ήταν αιτία της απώλειας που εκδηλωνόταν ως μανία (άτη = σύγχυση φρενών).
Ύβρις και άτη, εκφράσεις του χαοτικού στο παραδοσιακό θρησκευτικό σύστημα, έγιναν και οι δυο θετικές μορφές του ελληνικού μυστικισμού.
Έτσι, κατέληξαν να διακηρύσσουν σε τελετουργικούς τύπους «είμαι όμοιος με Θεό» ή και να ταυτίζονται με τον λατρευόμενο Θεό, ξεπερνώντας όλα τα όρια της κατάστασης του θνητού. Κι έτσι οι εκδηλώσεις μανίας (άτης) πήραν τελετουργική μορφή σε οργιαστικές πρακτικές, στις οποίες οι μετέχοντες μπορούσαν και επίσημα να αποκαλούνται «μαινόμενοι» (π.χ. οι μαινάδες, οπαδοί της διονυσιακής λατρείας).
Στην Ινδία
Στην Ινδία, μια σημαντική μορφή μυστικισμού προσφέρει η «απάρνηση», που αποτελεί την τελευταία βαθμίδα της βραχμανικής μύησης, με την οποία το άτομο απαρνείται όλα τα προνόμια κάστας και βαθμών, σε μια κοινωνία, που, συμμορφούμενη με την απόλυτη τάξη, αρνιέται τη δυνατότητα ανάπτυξης του ατόμου που είναι ενταγμένο σ’ αυτήν από τη γέννησή του, όπως ένα οποιοδήποτε φυσικό αντικείμενο.
Ο απαρνούμενος (σαννυάσι) γίνεται με τον τρόπο αυτόν ένας μυημένος στην απόλυτη «αταξία». Μια νέα τάξη θα βρει μέσα του με την άσκηση (γιόγκα). Εκτός όμως από τις δυνατότητες αυτές που προσφέρει ο ινδουισμός, ο οποίος από την άποψη αυτή ορίζεται ως η «θρησκεία της κάστας και της απάρνησης» (Λουί Ντιμόν), στην Ινδία πρέπει να ληφθούν υπόψη και θρησκευτικές ομάδες, που έχουν αποσπαστεί από τον καθαυτό ινδουισμό ύστερα από μια μυστικιστική επανάσταση.
Στον ταντρισμό, π.χ., παρατηρείται μια τυπική ανατροπή αξιών: εφαρμόζεται η άσκηση (γιόγκα) της απόλαυσης (μπόγκα), ενώ κατά την παράδοση η ασκητική γιόγκα είναι ακριβώς το αντίθετο της εγκόσμιας απόλαυσης. Υπάρχουν επίσης οι διάφορες αιρέσεις, που, καθορίζοντας μια σχέση αφοσίωσης του ατόμου σε έναν προσωπικό θεό (π.χ. στον Κρίσνα), εξεγείρονται κατά της παράδοσης, με το να αρνιούνται τους άλλους θεούς ή με το να μην αναγνωρίζουν την ιερότητα τους.
Ο χριστιανικός μυστικισμός
Και ο χριστιανικός μυστικισμός, όμως, βασίζεται στην απάρνηση της εγκόσμιας τάξης• στην πράξη, η άρνηση αυτή μπορεί να εμφανιστεί ως μια πτώση στο «χαοτικό»• αυτή θα ήταν η πρώτη φάση της μυστικιστικής ανάπτυξης, εκείνη που ο μεγάλος μυστικιστής της Δυτικής Εκκλησίας Ιωάννης του Σταυρού ονόμασε «νύχτα των αισθήσεων». Ύστερα από την εκμηδένιση αυτή, η άσκηση οδηγεί κατευθείαν στον Θεό.
Ο ισλαμικός μυστικισμός
Ο ισλαμικός μυστικισμός αντιπροσωπεύεται κυρίως από τους σούφι, οι οποίοι, στην εκστατική τους κατάσταση, αισθάνονται «χαμένοι στη θάλασσα της ενότητας σαν ένα κύμα» και νιώθουν ότι είναι αχώριστοι. Η πρακτική της έκστασης απαντάται σε όλες σχεδόν τις θρησκείες, ακόμα και σ’ εκείνες που βρίσκονται στην πρωτόγονη στάθμη, αλλά επειδή η έκσταση ανήκει στη φαινομενολογία του μυστικισμού, είναι ανάγκη να προηγηθεί απ’ αυτήν μια εκλογή τρόπου ζωής, που να περιλαμβάνει την απάρνηση της κατεστημένης τάξης.
Οι αρχαίοι έλεγαν «αρχὴ παιδεύσεως η των ονομάτων επίσκεψις». Με αυτήν την ρήση κατά νου, και βασιζόμενοι στην περί ορθότητας ονομάτων θεωρία του πλατωνικού Κρατύλου, θα θέσουμε με αυτόν τον τρόπο την αφετηρία του στοχασμού μας περί μυστηρίων, ιχνηλατώντας τον Λόγο (δηλαδή το νόημα) που βρίσκεται μέσα στις λέξεις που θα μας απασχολήσουν στην συνεχεία του παρόντος. Οι λέξεις που θα αναλύσουμε είναι οι εξής:
ΜΥΩ – ΜΥΘΟΣ – ΜΥΣΤΗΡΙΑ
Ο «πυρήνας» της λεξικής μας αλληλουχίας είναι η λέξη μύω, που σημαίνει κλείνω τα μάτια, το στόμα ή οποιοδήποτε άνοιγμα, και χρησιμοποιείται για να δηλώσει το α-όρατο, το ά-ρητο και γενικότερα το απόκρυφο και μυστικό. Με κλειστό το στόμα (χείλη) και παλμό των φωνητικών χορδών, παράγεται ο ήχος μου, όπως το μοσχάρι βοά (μουεί). Αυτή λέξη σχετίζετε με τις ιδέες της σιγής, του σκότους, της μόνωσης και του αλχημικού κορεσμού. Από το μύω παράγονται αρκετές λέξεις που περιέχουν τις παραπάνω έννοιες, ενδεικτικά αναφέρονται :
α) Ο μυελός και το μυαλό όπου σημαίνουν το κλεισμένο εντός του κρανίου ή του οστού γενικότερα.
β) Το Άγιο Μύρο προέρχεται από το ρήμα μύρω (μύω + ρέω > ρω, ρέω εκ των έσω).
γ) Οι μύχιες εσωτερικές – μυστικές σκέψεις ετυμολογικά προέρχονται από το μύω (μυχός μέ-μυκ-α (κ>χ), πρκμ. του μύω- το ενδότατο μέρος, το βάθος).
δ) το μύδι σημαίνει το ερμητικά κλεισμένο και παράγεται απευθείας από το μύω.
ε) Τέλος ενδιαφέρον παρουσιάζει και μια άλλη λέξη που παράγετε από το μύω, το κρόμμυον (το γνωστό μας κρεμμύδι) που σημαίνει το κλεισμένο μέσα στη γη και μας φέρνει κατά νου την αλχημιστική φόρμουλα vitriol ή vitriolum.
Από το μύω περνάμε στον δεύτερο όρο μας, που είναι η λέξη μύθος, που σημαίνει «τον σκοτεινόν λόγον» και τη διδασκαλία. Στην αρχαία εποχή ο μύθος ήταν αρχικά ταυτόσημος με το λόγο και σήμαινε την προφορική διήγηση – παράδοση και αργότερα έλαβε και την έννοια της διδασκαλίας που σχετίζονταν με κάτι το ιερό. Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε ότι οι μύθοι δεν πρέπει να ταυτίζονται με «τοις παιδίοις μύθους» (δηλαδή τα παραμύθια) που όπως αναφέρει ο Πλάτων στην Πολιτεία (377a) μπορεί να είναι εν τω συνόλω ψευδείς διηγήσεις αλλά όμως υπάρχει μέσα τους και ένας πυρήνας αλήθειας. Την ταύτιση του μύθου με το ιερό αναφέρει και ο αείμνηστος Αντώνιος Χαλάς στο παρακάτω απόσπασμα:
«Αλληγορία, ιερογλυφία, μύθος, παραβολή, σύμβολον είναι η δια τεχνηέσσης και επιστημονικής πλοκής και συνθέσεως, ως εκ της διαλεκτικής δεινότητος του Ποιητού της, υπόκρυψις αιωνίας, απαστραπτούσης από κάλλος και δυναμικότητα αληθείας».
Και αλλού:
«Οι άνθρωποι της Ομηρικής εποχής, ως μέσα επομένως της ανυψώσεώς των, της βελτιώσεως της ψυχής των και μορφώσεώς των εχρησιμοποίουν τον μύθον, απείρως αποτελεσματικότερον και διδακτικώτερον και εξυψωτικώτερον του βιβλίου. Τα μαθηματικά και τα σύμβολα, οι μύθοι ή ιερογλυφίαι είναι εκείνα, τα οποία ενέχουν μέσα των τα μαγικά και αποτελεσματικά μέσα της καθάρσεως του όμματος της ψυχής από την λύμην, την άγνοιαν, την παράκρουσιν και ακαθαρσίαν, μέχρις ότου τέλος επιτευχθή η ανάβλεψις αυτού και αρχίσει η θεωρία των όντων ως αληθώς μυστηρίων».
Αυτή η μορφή διδασκαλίας που περιγραφεί ο Χαλάς, αποτελούμενη από το μύθο, που περιείχε τους Ιερούς Λόγους δηλαδή το δόγμα (γράμμα του νόμου), και τη διαλεκτική, που αποτελούσε την πρακτική τέχνη φανέρωσης της αληθείας του μύθου (πνεύμα των γραφών), φαίνεται πως αποτέλεσε κοινό τόπο σε όλες τις εσωτερικές σχολές της αρχαιότητας. Έτσι την εντοπίζουμε στους κόλπους όλων των αρχαίων μυστηρίων αλλά και στη χριστιανική διδασκαλία όπως μας την παραδίδει ο Μ. Βασίλειος:
«Των εν τη Εκκλησία πεφυλαγμένων δογμάτων και κηρυγμάτων, τα μεν εκ της εγγράφου διδασκαλίας έχομεν, τα δε εκ της των Αποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίω παρεδεξάμεθα», δηλαδή «Αγία Γραφή και Λατρεία, αποστολική παράδοση και λειτουργική κατανόηση της χριστιανικής αυτοσυνειδησίας, ευαγγέλιο και λειτουργία, λόγος και μυστήριο» απαρτίζουν το σύνολο της χριστιανικής διδασκαλίας.
Κάτι ανάλογο φαίνεται πως συγκροτούσε και η εβραϊκή Καμπάλλα, ένα σύστημα που αποσκοπούσε στη μεταβίβαση μιας ιερής μυστικής διδασκαλίας, δια μέσου του Ραβίνου (Δασκάλου) στο μαθητή (ή κατά τα σωκρατικά πρότυπα εραστή και ερωμένου), με κύριο συστατικό τον προφορικό λόγο – μύθο και το διαλογισμό σε σύμβολα και στις απόκρυφες έννοιες των γραφών. Υπό αυτό το πρίσμα δεν είναι παράξενη η προτίμηση της προφορικής διδασκαλίας τόσο από τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα όσο και από πλήθος άλλων μυστών ανά τους αιώνες, ούτε πρέπει να μας φαίνετε παράξενη η υιοθέτηση του διαλόγου ως είδους γραφής τόσο από τον Πλάτωνα και τους συντάκτες των ερμητικών έργων, που αποδίδονται στον Ερμή τον Τρισμέγιστο, όσο και των ραβίνων που συνέταξαν το Ζοχάρ.
Ο τρίτος και τελευταίος όρος της αλληλουχίας μας είναι η λέξη μυστήρια, που εννοεί το σύνολο των παραπάνω εννοιών ως μια μυστική ή απόκρυφη διδασκαλία – τυπικό με σκοπό την μύηση. Τί είναι όμως μύηση; Ας δούμε έναν σύντομο εγκυκλοπαιδικό ορισμό:
Μύησις είναι η επέκτασις της συνειδήσεως [και η προσέγγιση των θεϊκών όψεων που κρύβει μέσα του ο άνθρωπος] και επιτυγχάνεται δια μυσταγωγικής τελετής μέσω τυπικού, εν συνέχεια δε δια πρακτικών ασκήσεων αποβλεπουσών εις την εμπράγματον επέκτασιν ταύτης».
Η μύηση σε συνδυασμό με την προσωπική αποκρυφιστική εργασία του μύστη, συγκροτούσαν ένα ενιαίο αδιάσπαστο σύνολο διδασκαλίας, που μπορεί να χωριστεί σε τρία κύρια τμήματα:
α) Εναρμόνιση με τον Κοσμικό Νόμο, μέσα από την ορθή κατανόηση.
β) Διευθέτηση κάθε δυσαρμονίας, μέσα από την ορθή χρήση τα δύναμης που δίνει η γνώση.
γ) Εξάγνιση της ψυχής, με καλές πράξεις σ’ όλα τα πεδία.
Από τη λέξη μυέω (που σημαίνει εισάγω στα μυστήρια) είναι η λέξη μύστης, όπου κατά την αρχαιότητα σήμαινε αυτόν που έχει εισαχθεί (μυηθεί) στα μυστήρια. «Είς μύστης είναι ο ενσαρκώνων την μύησιν… Εις την αρχαιότητα ήτο ο τίτλος των νεομυηθέντων, διότι ώφειλον να τηρούν κατά την πρώτην μύησιν οφθαλμούς και ώτα κλειστά».
Τέλος, ας δούμε πιο αναλυτικά τι ήταν τα Μυστήρια: Τα μυστήρια κατά την αρχαιότητα περιείχαν κατά κύριο λόγο το απόρρητο μέρος της λατρείας, το οποίο μεταβιβαζόταν διάμεσου διαφόρων τελετών που είχαν ως σκοπό την μύηση των αμυήτων. Με τα μυστήρια οι μυημένοι αποκτούσαν ένα μέσο για να μεταβούν σε ένα πλατύτερο πεδίο αντίληψης- συνειδητότητας.
Ανυψώνονταν από επίπεδο σε επίπεδο και επικοινωνούσαν με τον θειο σπινθήρα που κρύβετε σε κάθε ανθρώπινο ον, ή αλλιώς με αυτό που οι αρχαίοι ονόμαζαν δαιμόνιο. Σχετικά με τα δρώμενα δηλαδή τις μυσταγωγικές τελετές που λάμβαναν χώρα κατά την διάρκεια των μυστηρίων, από τα ολίγα τα οποία γνωρίζομεν περί αυτών, επρόκειτο περί αλληγορικών αναπαραστάσεων, συμβολιζουσών τα πεπρωμένα των ψυχών μετά θάνατον τον νόμον του αντιπεπονθόντος, την ενότητα που συνδέει προς άλληλα όλα τα όντα.
Comments
polina
Mon, 09/11/2015 - 20:22
Permalink
Η Μύηση στην Αρχαιότητα
Click για περισσότερα
Τί σημαίνει η λέξη μύηση;
Κάθε φορά που κάτι καινούριο μας αποκαλύπτεται και μια νέα γνώση κατακτιέται, είναι ένα είδος μύησης. Η μύηση προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα μύω που σημαίνει την κατάκτηση μιας καινούργιας γνώσης, το πέρασμα σε μια νέα αποκαλυπτόμενη κατάσταση αφού προηγουμένως ασφαλιστούν τα ανοίγματα των αισθήσεων. Η μύηση μπορεί να σημαίνει την κάθε αποκάλυψη για οτιδήποτε δεν γνωρίζαμε μέχρι εκείνη τη στιγμή και αφορά αυτή η αποκάλυψη κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Πιο συγκεκριμένα όμως, ο όρος μύηση σήμερα σημαίνει την αποκάλυψη κρυμμένων μυστικών τα οποία αφορούν την ψυχοπνευματική εξέλιξη του ανθρώπου και την εκκόλαψη των ψυχικών του δυνάμεων.
Τι ήταν η μύηση στην αρχαιότητα;
Στην αρχαιότητα η μύηση αφορούσε, έκρυβε και απεκάλυπτε μυστικά για όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αποκαλύψεις γίνονταν και κατευθύνσεις δίνονταν για την καλλιέργεια και της σποράς της γης, για πρακτικές τέχνες, για την αντιμετώπιση των καιρικών συνθηκών, για την πρόληψη των επιδημιών και των ασθενειών, για την καθημερινή διατροφή, για την καθαριότητα και περιποίηση του σώματος. Το ιερατείο έπαιζε το ρόλο το εκπαιδευτικού, του επιστήμονα και των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Όμως παράλληλα με την καθοδήγηση για ένα σωστό τρόπο αντιμετώπισης των συνθηκών της ζωής, η ομάδα των μυστών απεκάλυπτε στους κατάλληλα προετοιμασμένους τα μυστήρια του σύμπαντος, τα μυστικά της ανθρώπινης ψυχής, τους νόμους της θεραπευτικής, τους φυσικούς νόμους, τα μυστήρια της ζωής και του θανάτου, τη θεογονία, την κοσμογονία.
Η τελετουργική διαδικασία ονομαζόταν μυστήριο. Οι χώροι ήταν μακριά από τις πόλεις και ονομάζονταν άντρα οργίων ή τόποι μυστηρίων.
Τί σήμαινε η λέξη όργιο στην αρχαιότητα;
Όργιο στην αρχαιότητα ήταν η τελετουργία η οποία δημιουργώντας την κατάλληλη ψυχική συγκίνηση στο μυούμενο του επέτρεπε να βιώσει την εκστατική εμπειρία. Το όργιο είναι η ψυχική ιεροτελεστία η οποία μας αποκαλύπτει τον εσωτερικό μας εαυτό. Προσφέρει την ανώτερη πνευματική χαρά που πηγάζει από την ένωση των δύο αντίθετων πόλων, της ύλης και του πνεύματος και πραγματώνεται διαμέσου μιας συνδετικής ενέργειας η οποία ονομάζεται μυστική έλξη.
Πού ήταν οι τόποι των μυστηρίων;
Στα "Πολιτκά" (VII 1331α) ο Αριστοτέλης αναφέρει: "Οι οίκοι δε οι καθιερωμένοι δια την λατρείαν των θεών, δέον όπως ευρίσκονται όχι μόνον εις την κατάλληλον θέσιν, αλλά και εις την ιδίαν, εκτός εκείνων των οποίων την θέσιν ορίζει ο Νόμος χωριστά ή κάποιο μαντείον πυθόχρηστον. Ακόμη δε τα ιερά των αγροτικών περιοχών πρέπει να ευρίσκονται συμμέτρως κατανεμημένα, άλλα μεν αφιερωμένα εις τους θεούς, άλλα δε εις ήρωας".
Από πληροφορίες που έχουμε από αρχαιολογικά ευρήματα μας πείθουν ότι οι χώροι των μυστηρίων των Μάγια, των Αιγυπτίων, των Περσών και των αρχαίων Ελλήνων έχουν την ίδια δαιδαλώδη κατασκευή και την ίδια υπόγεια κατασκευή, ώστε να υποβάλλουν το δέος και τη συγκίνηση στους υποψήφιους μυημένους.
Ποιές εποχές του χρόνου γίνονταν τα μυστήρια και γιατί;
Οι εποχές που διεξαγόντουσαν τα μυστήρια ήταν κοινές για όλους τους αρχαίους λαούς και συνέπιπταν με τα ηλιοστάσια και τις ισημερίες. Τα μικρά μυστήρια της Ελευσίνας λάμβαναν χώρα το Μάρτιο και τα μεγάλα τον Σεπτέμβριο. Τα Καβείρια τον Μάρτιο, τα Οσιριακά το φθινόπωρο και της Ίσιδας το Μάρτιο. Τα Διονυσιακά ξεκινούσαν με τη γέννηση του Διονύσου στο χειμερινό ηλιοστάσιο για να ολοκληρωθούν τον Φεβρουάριο. Τα Μιθραϊκά άρχιζαν με το χειμερινό ηλιοστάσιο τον Δεκέμβριο με τη γέννηση του Μίθρα για να ολοκληρωθούν στην εαρινή ισημερία με την ανάσταση του Μίθρα. Τα Ηραία μυστήρια λάβαιναν χώρα την άνοιξη προς τιμή της θήλειας αρχής.
Σύμφωνα με την αποκρυφιστική παράδοση τις μέρες των ηλιοστασίων και των ισημεριών συμβαίνει να δημιουργούνται κάποια ανοίγματα στο μαγνητικό δακτύλιο του πλανήτη, τα οποία μεταφέροντας καταιγισμούς από μαγνητικές ακτινοβολίες πυροδοτούν τις ψυχικές συγκινήσεις και τις πνευματικές ανατάσεις. Τότε η μαγνητική ατμόσφαιρα της γης είναι κατάλληλη για ψυχική ανάταση και οι άνθρωποι αποκτούν την ανάλογη ευαισθησία για να δεχτούν κάποια αλήθεια που τους βοηθά να γίνουν καλύτεροι.
Η γέννηση του Χριστού γιορτάζεται στο χειμερινό ηλιοστάσιο, εποχή που οι μαγνητισμοί κυοφορούν τη νέα γέννηση της φύσης. Ο θάνατος και η ανάσταση του Χριστού γιορτάζεται στην εαρινή ισημερία για να κλείσει ο κύκλος της γέννησης, του θανάτου και της ανάστασης στο θερινό ηλιοστάσιο με την γιορτή της Πεντηκοστής, που συμβολίζει την αποπνευμάτωση και την ανάληψη στους πνευματικούς κόσμους.
Ποιά ήταν τα σπουδαιότερα μυστήρια στον κόσμο κατά την αρχαιότητα;
1. Ορφικά μυστήρια. Καθιερώθηκαν από τον μύστη Ορφέα.
2. Διονυσιακά Μυστήρια. Είναι συνέχεια των ορφικών, το τελετουργικό αναφέρεται στο διαμελισμό του Διονύσου, που ήταν γιος της Σεμέλης και του Δία. Από τον διαμελισμό η Αθηνά διασώζει μόνο την καρδιά και την επιστρέφει στον Δία. Είναι μύηση που αποκαλύπτει την άφιξη στον κόσμο της μορφής και την επιστροφή στο Θείο, διαμέσου μιας συγκινησιακής τελετουργίας της γνωστής ωμοφαγίας. Η ωμοφαγία συμβολίζει την μεταλλαγή της ύλης σε πνεύμα, αφού προηγουμένως ο μυούμενος εμπειρικά ενστερνιστεί το μεθύσι της ύλης και τον πόνο που μοιραία ακολουθεί μετά από ένα τέτοιο μεθύσι.
3. Ηραία μυστήρια. Απεκάλυπταν την ύπαρξη της θήλειας αρχής, ως αρχής συμπορευόμενης με την άρρενα αρχή.
4. Καβείρια μυστήρια. Απεκάλυπταν το θάνατο και την ανάσταση διαμέσου μιας τελετουργικής σταύρωσης, η οποία συμβόλιζε τη δοκιμασία της ενσαρκωμένης ψυχής στο ταξίδι της στο μορφικό κόσμο.
5. Θρακικά μυστήρια. Αφιερωμένα στην Εκάτη και την Περσεφόνη η οποία αντιπροσώπευε την ψυχή.
6. Φρυγικά μυστήρια. Αφιερωμένα στο γιο της Κυβέλης Σαβάζιο και το Διόνυσο.
7. Ελευσίνια μυστήρια. Με το μύθο της Περσεφόνης, της Δήμητρας και του Πλούτωνα ερμήνευαν την κάθοδο του πνεύματος στη μορφή.
8. Πυθαγόρεια μυστήρια. Το αριθμοσοφικό σύστημα του Πυθαγόρα ερμήνευε τη θεογονία και την κοσμογονία. Κατέληγαν σε ένα σύστημα πρακτικό και καθαρτήριο για να οδηγήσουν το μυούμενο από την ύλη στο πνεύμα.
9. Δελφικά μυστήρια. Αφορούσε το σύμβολο του πνεύματος και του φωτός, του Απόλλωνα. Ακόμα η τελετουργία αποσκοπούσε στην πνευματική άνοδο του μυούμενου.
10. Μιθραϊκά Μυστήρια. Αφορούσαν τη γέννηση του θεού Μίθρα, τον αγώνα του να υποτάξει την ύλη και την πνευματική του ανάσταση μετά από τη σωματική του στείρωση.
11. Αιγυπτιακά μυστήρια. Όσιρις, Ίσιδα και Ώρος αποτελούσαν το τρισυπόστατο της αιγυπτιακής μύησης. Ο τεμαχισμός του Όσιρι, όμοιος με τον τεμαχισμό του Διόνυσου και του Βράχμα, και η συγκόλληση των τεμαχίων του σώματός του από την Ίσιδα, τη θήλεια αρχή, συμβολίζουν την πολλαπλότητα, την ατομικοποιημένη μορφή, που πρέπει πάλι να ενωθεί με το πνεύμα για να ξαναβρεθεί στην αρχική πνευματική κατάσταση.
12. Ινδικά μυστήρια. Βράχμα, Βισνου και Σίβα, το τρισυπόστατο της ινδικής τριάδος που αντιπροσωπεύει το Δημιουργό, το Συντηρητή και τον Καταλύτη.
Γένεση, ζωή και θάνατος με πρωταγωνιστές το θάνατο και την ανάσταση είναι η μύηση που δίνουν όλα αυτά τα μυστήρια. Ο χρόνος διεξαγωγής των μυστηρίων διαρκούσε συνήθως εννιά ημέρες. Εννιά ημέρες διαρκούσαν τα Ελευσίνια μυστήρια το Σεπτέμβριο και ονομάζονταν τα μυστήρια του θανάτου και της αναγέννησης. Εννιά μέρες και τα Καβείρια, τα μυστήρια της γέννησης. Ο αριθμός εννιά συμβολίζει τον αριθμό των πεδίων που διέρχεται η ψυχή για να φτάσει στο φυσικό κόσμο. Εννιά ημέρες έκανε το σφυρί του Ήφαιστου να φτάσει από τον ουρανό στη γη (Ησίοδος, Κοσμογονία).
Γιατί εξαφανίστηκαν όλα αυτά τα Μυστήρια;
Με την εξάπλωση και την επιβολή του Χριστιανισμού, τα άντρα των σεμνών οργίων σιγά-σιγά εξαφανίστηκαν. Τα Ελευσίνια σταμάτησαν κατά διαταγή του αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Μικρού. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως και η μύηση εξαφανίστηκε, απλά μεταφέρθηκε με παρόμοιες τελετουργίες και σύμβολα στις χριστιανικές μυήσεις ή από ομάδες μυστών παρέμεινε στη διάρκεια των δύο τελευταίων χιλιετιών σε επίπεδο προσωπικών μυήσεων και αποκαλύψεων. Ακόμα διαφυλάχτηκε μέσα από ομαδικές μυήσεις με το όνομα Ροδοσταυρισμός, Τεκτονισμός, Πνευματισμός και Θεοσοφία.
Ποιά ήταν η προετοιμασία;
Μετά από την αίτηση που υπέβαλε ο υποψήφιος κρινόταν από το ιερατείο αρκετό καιρό πριν, για το αν ήταν κατάλληλος να δεχτεί τέτοια μύηση, αν είχε τα κατάλληλα νοητικά και ηθικά προσόντα και αν η διαγωγή του στην κοινωνία ήταν κόσμια.
Πριν από τη διεξαγωγή των μυστηρίων προηγούντο καθαρτήριες πρακτικές με σκοπό την ψυχική και σωματική προετοιμασία του υποψήφιου μυούμενου. Νηστείες, λουτρά, θυσίες ζώων, προσευχές, σκέψεις καθαρές, δίκαιες και ανώτερες ήταν και είναι οι απαραίτητες προκαταρκτικές διαδικασίες για την είσοδο του υποψήφιου στα μυστήρια. Ψαλμωδίες και κηρύγματα ανέβαζαν το ηθικό του υποψήφιου και του δημιουργούσαν μια τέτοια συγκινησιακή κατάσταση που τον προετοίμαζε να δεχτεί τις αποκαλυπτόμενες αλήθειες.
Το ομακοείο ήταν μια σχολή στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας που ιδρύθηκε από τον Πυθαγόρα. Άνθρωποι κάθε ηλικίας προσέρχονταν. Κατέθεταν τις περιουσίες τους για να διατηρείται το κοινόβιο και ζούσαν εκεί για αρκετά χρόνια παρατηρούμενοι καθημερινά για την συμπεριφορά τους από τον ίδιο τον Πυθαγόρα. Ήταν χωρισμένοι σε τρείς τάξεις. Τους ακουσματικούς, τους εσωτερικούς και τους μύστες. Οι ακουσματικοί παρέμεναν σ' αυτή την τάξη από 2 έως 5 χρόνια, ήταν υποχρεωμένοι να μην φλυαρούν παρά μόνο για σοβαρούς λόγους. Διδάσκονταν μια ηθική ανώτερη που με το πέρασμα των χρόνων γινόταν για τους μαθητές τρόπος ζωής.
Όσοι δεν πετύχαιναν έφευγαν από την αδελφότητα, ενώ όσοι πετύχαιναν προβιβάζονταν στη δεύτερη τάξη των εσωτερικών. Στη δεύτερη αυτή τάξη δίδασκαν οι μύστες, οι φωτισμένοι μαθητές του Πυθαγόρα. Στην τρίτη τάξη των μυστών δίδασκε προσωπικά ο μεγάλος διδάσκαλος.
Στα αιγυπτιακά μυστήρια ήταν γνωστές οι δοκιμασίες που έπρεπε να υποστούν οι υποψήφιοι για να κριθούν άξιοι για μύηση. Υπήρχαν επτά βαθμοί ή επτά μυήσεις και προηγείτο μια σκληρότατη δοκιμασία ικανή να κρίνει την ψυχική αντοχή, το ήθος και τη νόηση του υποψήφιου.
Στα μυστήρια των Εσσαίων ακολουθούσαν περίπου την πυθαγόρεια γραμμή. Τρείς ήταν οι κυριότεροι βαθμοί μύησης. Στον πρώτο βαθμό ανήκαν όλοι όσοι εργάζονταν χειρωνακτικά για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην στην ομάδα. Ονομάζονταν νεοφώτιστοι. Στη δεύτερη ομάδα ήταν οι μυημένοι και όσοι ασχολούντο με τα τελετουργικά. Για να περάσουν από τον πρώτο βαθμό στο δεύτερο έπρεπε να αποδείξουν ότι είχαν κατακτήσει αξίες όπως της εγκράτειας, της ανιδιοτέλειας, της θυσίας, της τιμιότητας, της δικαιοσύνης και της σωφροσύνης. Στον τρίτο βαθμό ήταν ο βαθμός των ιερέων με αρχηγέτη τον Κύριο της Δικαιοσύνης.
polina
Wed, 11/11/2015 - 00:19
Permalink
Υπήρχε μυστικισμός στην αρχαιότητα;
Click για περισσότερα
Λένε πως ο όρος μυστικισμός προέρχεται από τη λέξη μύστης, που σήμαινε εκείνον, ο οποίος ξεπερνώντας τις παραδοσιακές θρησκευτικές μορφές δημόσιας λατρείας, ακολουθούσε νέους δρόμους, αναζητώντας τη σωτηρία στα μυστήρια. Είναι αλήθεια, λοιπόν, ότι από την εξέταση ανάλογων στοιχείων του αρχαίου πολυθεϊστικού πολιτισμού και του νεώτερου χριστιανικού, ο μυστικισμός προβάλλει σαν μια αντιορθολογική εξέγερση εναντίον ενός θρησκευτικού συστήματος, διαμορφωμένου σύμφωνα με τη λογική;
Πρώτα-πρώτα να δούμε τι σημαίνει ο όρος μυστικισμός, τουλάχιστον, όπως διαβάζουν όλοι οι Έλληνες στις εγκυκλοπαίδειες και στα διάφορα λεξικά:
Μυστικισμός είναι μία φιλοσοφικο-θρησκευτική στάση, που επιζητεί, αντίθετα προς κάθε ορθολογική ή ενορατική μεσολάβηση, την άμεση προσέγγιση με το θείο• ο όρος μυστικισμός προέρχεται από τη λέξη μύστης, που σήμαινε εκείνον, ο οποίος ξεπερνώντας τις παραδοσιακές θρησκευτικές μορφές δημόσιας λατρείας, ακολουθούσε νέους δρόμους, αναζητώντας τη σωτηρία στα μυστήρια. Είναι ένα φιλοσοφικό σύστημα, ένα θρησκευτικό δόγμα κατά το οποίο ο άνθρωπος αποκτά τη γνώση τού θείου και την τελειότητα με έντονη ενατένιση που φθάνει ως την έκσταση και ενώνει έτσι τον άνθρωπο με το θείο κατά μυστηριώδη τρόπο.
Από την εξέταση ανάλογων στοιχείων του αρχαίου πολυθεϊστικού πολιτισμού και του νεώτερου χριστιανικού, ο μυστικισμός προβάλλει σαν μια αντιορθολογική εξέγερση εναντίον ενός θρησκευτικού συστήματος, διαμορφωμένου σύμφωνα με τη λογική.
Οι τρόποι εξέγερσης περιλαμβάνονται στις δυνατότητες που προσφέρουν οι διάφορες θρησκείες, για να καταστήσουν θετικά τα χαοτικά στοιχεία (και κατά συνέπεια αρνητικά) τα κοσμικά - του σύμπαντος δηλαδή - στοιχεία που χαρακτηρίζουν διαλεκτικά τις ιδιαίτερες διαμορφώσεις.
Τι γινόταν στην αρχαία Ελλάδα;
Στην αρχαία Ελλάδα μια ανυπέρβλητη διαχωριστική γραμμή χώριζε τους αθάνατους θεούς από τους θνητούς ανθρώπους. Ο δελφικός χρησμός συνιστούσε στον άνθρωπο να στέκεται μέσα στα όριά του, θέλοντας να του υποδείξει την ευθεία οδό που όριζε μια πατροπαράδοτη ηθικο-θρησκευτική άποψη.
Ο άνθρωπος που ζητούσε να ξεπεράσει τα όρια αυτά ήταν ένοχος ύβρεως (αυθάδειας, αλαζονείας) και η ύβρις ήταν αιτία της απώλειας που εκδηλωνόταν ως μανία (άτη = σύγχυση φρενών).
Ύβρις και άτη, εκφράσεις του χαοτικού στο παραδοσιακό θρησκευτικό σύστημα, έγιναν και οι δυο θετικές μορφές του ελληνικού μυστικισμού.
Έτσι, κατέληξαν να διακηρύσσουν σε τελετουργικούς τύπους «είμαι όμοιος με Θεό» ή και να ταυτίζονται με τον λατρευόμενο Θεό, ξεπερνώντας όλα τα όρια της κατάστασης του θνητού. Κι έτσι οι εκδηλώσεις μανίας (άτης) πήραν τελετουργική μορφή σε οργιαστικές πρακτικές, στις οποίες οι μετέχοντες μπορούσαν και επίσημα να αποκαλούνται «μαινόμενοι» (π.χ. οι μαινάδες, οπαδοί της διονυσιακής λατρείας).
Στην Ινδία
Στην Ινδία, μια σημαντική μορφή μυστικισμού προσφέρει η «απάρνηση», που αποτελεί την τελευταία βαθμίδα της βραχμανικής μύησης, με την οποία το άτομο απαρνείται όλα τα προνόμια κάστας και βαθμών, σε μια κοινωνία, που, συμμορφούμενη με την απόλυτη τάξη, αρνιέται τη δυνατότητα ανάπτυξης του ατόμου που είναι ενταγμένο σ’ αυτήν από τη γέννησή του, όπως ένα οποιοδήποτε φυσικό αντικείμενο.
Ο απαρνούμενος (σαννυάσι) γίνεται με τον τρόπο αυτόν ένας μυημένος στην απόλυτη «αταξία». Μια νέα τάξη θα βρει μέσα του με την άσκηση (γιόγκα). Εκτός όμως από τις δυνατότητες αυτές που προσφέρει ο ινδουισμός, ο οποίος από την άποψη αυτή ορίζεται ως η «θρησκεία της κάστας και της απάρνησης» (Λουί Ντιμόν), στην Ινδία πρέπει να ληφθούν υπόψη και θρησκευτικές ομάδες, που έχουν αποσπαστεί από τον καθαυτό ινδουισμό ύστερα από μια μυστικιστική επανάσταση.
Στον ταντρισμό, π.χ., παρατηρείται μια τυπική ανατροπή αξιών: εφαρμόζεται η άσκηση (γιόγκα) της απόλαυσης (μπόγκα), ενώ κατά την παράδοση η ασκητική γιόγκα είναι ακριβώς το αντίθετο της εγκόσμιας απόλαυσης. Υπάρχουν επίσης οι διάφορες αιρέσεις, που, καθορίζοντας μια σχέση αφοσίωσης του ατόμου σε έναν προσωπικό θεό (π.χ. στον Κρίσνα), εξεγείρονται κατά της παράδοσης, με το να αρνιούνται τους άλλους θεούς ή με το να μην αναγνωρίζουν την ιερότητα τους.
Ο χριστιανικός μυστικισμός
Και ο χριστιανικός μυστικισμός, όμως, βασίζεται στην απάρνηση της εγκόσμιας τάξης• στην πράξη, η άρνηση αυτή μπορεί να εμφανιστεί ως μια πτώση στο «χαοτικό»• αυτή θα ήταν η πρώτη φάση της μυστικιστικής ανάπτυξης, εκείνη που ο μεγάλος μυστικιστής της Δυτικής Εκκλησίας Ιωάννης του Σταυρού ονόμασε «νύχτα των αισθήσεων». Ύστερα από την εκμηδένιση αυτή, η άσκηση οδηγεί κατευθείαν στον Θεό.
Ο ισλαμικός μυστικισμός
Ο ισλαμικός μυστικισμός αντιπροσωπεύεται κυρίως από τους σούφι, οι οποίοι, στην εκστατική τους κατάσταση, αισθάνονται «χαμένοι στη θάλασσα της ενότητας σαν ένα κύμα» και νιώθουν ότι είναι αχώριστοι. Η πρακτική της έκστασης απαντάται σε όλες σχεδόν τις θρησκείες, ακόμα και σ’ εκείνες που βρίσκονται στην πρωτόγονη στάθμη, αλλά επειδή η έκσταση ανήκει στη φαινομενολογία του μυστικισμού, είναι ανάγκη να προηγηθεί απ’ αυτήν μια εκλογή τρόπου ζωής, που να περιλαμβάνει την απάρνηση της κατεστημένης τάξης.
polina
Wed, 18/11/2015 - 18:29
Permalink
Μύθοι και μυσταγωγικές τελετές στην Αρχαιότητα
Click για περισσότερα
Οι αρχαίοι έλεγαν «αρχὴ παιδεύσεως η των ονομάτων επίσκεψις». Με αυτήν την ρήση κατά νου, και βασιζόμενοι στην περί ορθότητας ονομάτων θεωρία του πλατωνικού Κρατύλου, θα θέσουμε με αυτόν τον τρόπο την αφετηρία του στοχασμού μας περί μυστηρίων, ιχνηλατώντας τον Λόγο (δηλαδή το νόημα) που βρίσκεται μέσα στις λέξεις που θα μας απασχολήσουν στην συνεχεία του παρόντος. Οι λέξεις που θα αναλύσουμε είναι οι εξής:
ΜΥΩ – ΜΥΘΟΣ – ΜΥΣΤΗΡΙΑ
Ο «πυρήνας» της λεξικής μας αλληλουχίας είναι η λέξη μύω, που σημαίνει κλείνω τα μάτια, το στόμα ή οποιοδήποτε άνοιγμα, και χρησιμοποιείται για να δηλώσει το α-όρατο, το ά-ρητο και γενικότερα το απόκρυφο και μυστικό. Με κλειστό το στόμα (χείλη) και παλμό των φωνητικών χορδών, παράγεται ο ήχος μου, όπως το μοσχάρι βοά (μουεί). Αυτή λέξη σχετίζετε με τις ιδέες της σιγής, του σκότους, της μόνωσης και του αλχημικού κορεσμού. Από το μύω παράγονται αρκετές λέξεις που περιέχουν τις παραπάνω έννοιες, ενδεικτικά αναφέρονται :
α) Ο μυελός και το μυαλό όπου σημαίνουν το κλεισμένο εντός του κρανίου ή του οστού γενικότερα.
β) Το Άγιο Μύρο προέρχεται από το ρήμα μύρω (μύω + ρέω > ρω, ρέω εκ των έσω).
γ) Οι μύχιες εσωτερικές – μυστικές σκέψεις ετυμολογικά προέρχονται από το μύω (μυχός μέ-μυκ-α (κ>χ), πρκμ. του μύω- το ενδότατο μέρος, το βάθος).
δ) το μύδι σημαίνει το ερμητικά κλεισμένο και παράγεται απευθείας από το μύω.
ε) Τέλος ενδιαφέρον παρουσιάζει και μια άλλη λέξη που παράγετε από το μύω, το κρόμμυον (το γνωστό μας κρεμμύδι) που σημαίνει το κλεισμένο μέσα στη γη και μας φέρνει κατά νου την αλχημιστική φόρμουλα vitriol ή vitriolum.
Από το μύω περνάμε στον δεύτερο όρο μας, που είναι η λέξη μύθος, που σημαίνει «τον σκοτεινόν λόγον» και τη διδασκαλία. Στην αρχαία εποχή ο μύθος ήταν αρχικά ταυτόσημος με το λόγο και σήμαινε την προφορική διήγηση – παράδοση και αργότερα έλαβε και την έννοια της διδασκαλίας που σχετίζονταν με κάτι το ιερό. Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε ότι οι μύθοι δεν πρέπει να ταυτίζονται με «τοις παιδίοις μύθους» (δηλαδή τα παραμύθια) που όπως αναφέρει ο Πλάτων στην Πολιτεία (377a) μπορεί να είναι εν τω συνόλω ψευδείς διηγήσεις αλλά όμως υπάρχει μέσα τους και ένας πυρήνας αλήθειας. Την ταύτιση του μύθου με το ιερό αναφέρει και ο αείμνηστος Αντώνιος Χαλάς στο παρακάτω απόσπασμα:
«Αλληγορία, ιερογλυφία, μύθος, παραβολή, σύμβολον είναι η δια τεχνηέσσης και επιστημονικής πλοκής και συνθέσεως, ως εκ της διαλεκτικής δεινότητος του Ποιητού της, υπόκρυψις αιωνίας, απαστραπτούσης από κάλλος και δυναμικότητα αληθείας».
Και αλλού:
«Οι άνθρωποι της Ομηρικής εποχής, ως μέσα επομένως της ανυψώσεώς των, της βελτιώσεως της ψυχής των και μορφώσεώς των εχρησιμοποίουν τον μύθον, απείρως αποτελεσματικότερον και διδακτικώτερον και εξυψωτικώτερον του βιβλίου. Τα μαθηματικά και τα σύμβολα, οι μύθοι ή ιερογλυφίαι είναι εκείνα, τα οποία ενέχουν μέσα των τα μαγικά και αποτελεσματικά μέσα της καθάρσεως του όμματος της ψυχής από την λύμην, την άγνοιαν, την παράκρουσιν και ακαθαρσίαν, μέχρις ότου τέλος επιτευχθή η ανάβλεψις αυτού και αρχίσει η θεωρία των όντων ως αληθώς μυστηρίων».
Αυτή η μορφή διδασκαλίας που περιγραφεί ο Χαλάς, αποτελούμενη από το μύθο, που περιείχε τους Ιερούς Λόγους δηλαδή το δόγμα (γράμμα του νόμου), και τη διαλεκτική, που αποτελούσε την πρακτική τέχνη φανέρωσης της αληθείας του μύθου (πνεύμα των γραφών), φαίνεται πως αποτέλεσε κοινό τόπο σε όλες τις εσωτερικές σχολές της αρχαιότητας. Έτσι την εντοπίζουμε στους κόλπους όλων των αρχαίων μυστηρίων αλλά και στη χριστιανική διδασκαλία όπως μας την παραδίδει ο Μ. Βασίλειος:
«Των εν τη Εκκλησία πεφυλαγμένων δογμάτων και κηρυγμάτων, τα μεν εκ της εγγράφου διδασκαλίας έχομεν, τα δε εκ της των Αποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίω παρεδεξάμεθα», δηλαδή «Αγία Γραφή και Λατρεία, αποστολική παράδοση και λειτουργική κατανόηση της χριστιανικής αυτοσυνειδησίας, ευαγγέλιο και λειτουργία, λόγος και μυστήριο» απαρτίζουν το σύνολο της χριστιανικής διδασκαλίας.
Κάτι ανάλογο φαίνεται πως συγκροτούσε και η εβραϊκή Καμπάλλα, ένα σύστημα που αποσκοπούσε στη μεταβίβαση μιας ιερής μυστικής διδασκαλίας, δια μέσου του Ραβίνου (Δασκάλου) στο μαθητή (ή κατά τα σωκρατικά πρότυπα εραστή και ερωμένου), με κύριο συστατικό τον προφορικό λόγο – μύθο και το διαλογισμό σε σύμβολα και στις απόκρυφες έννοιες των γραφών. Υπό αυτό το πρίσμα δεν είναι παράξενη η προτίμηση της προφορικής διδασκαλίας τόσο από τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα όσο και από πλήθος άλλων μυστών ανά τους αιώνες, ούτε πρέπει να μας φαίνετε παράξενη η υιοθέτηση του διαλόγου ως είδους γραφής τόσο από τον Πλάτωνα και τους συντάκτες των ερμητικών έργων, που αποδίδονται στον Ερμή τον Τρισμέγιστο, όσο και των ραβίνων που συνέταξαν το Ζοχάρ.
Ο τρίτος και τελευταίος όρος της αλληλουχίας μας είναι η λέξη μυστήρια, που εννοεί το σύνολο των παραπάνω εννοιών ως μια μυστική ή απόκρυφη διδασκαλία – τυπικό με σκοπό την μύηση. Τί είναι όμως μύηση; Ας δούμε έναν σύντομο εγκυκλοπαιδικό ορισμό:
Μύησις είναι η επέκτασις της συνειδήσεως [και η προσέγγιση των θεϊκών όψεων που κρύβει μέσα του ο άνθρωπος] και επιτυγχάνεται δια μυσταγωγικής τελετής μέσω τυπικού, εν συνέχεια δε δια πρακτικών ασκήσεων αποβλεπουσών εις την εμπράγματον επέκτασιν ταύτης».
Η μύηση σε συνδυασμό με την προσωπική αποκρυφιστική εργασία του μύστη, συγκροτούσαν ένα ενιαίο αδιάσπαστο σύνολο διδασκαλίας, που μπορεί να χωριστεί σε τρία κύρια τμήματα:
α) Εναρμόνιση με τον Κοσμικό Νόμο, μέσα από την ορθή κατανόηση.
β) Διευθέτηση κάθε δυσαρμονίας, μέσα από την ορθή χρήση τα δύναμης που δίνει η γνώση.
γ) Εξάγνιση της ψυχής, με καλές πράξεις σ’ όλα τα πεδία.
Από τη λέξη μυέω (που σημαίνει εισάγω στα μυστήρια) είναι η λέξη μύστης, όπου κατά την αρχαιότητα σήμαινε αυτόν που έχει εισαχθεί (μυηθεί) στα μυστήρια. «Είς μύστης είναι ο ενσαρκώνων την μύησιν… Εις την αρχαιότητα ήτο ο τίτλος των νεομυηθέντων, διότι ώφειλον να τηρούν κατά την πρώτην μύησιν οφθαλμούς και ώτα κλειστά».
Τέλος, ας δούμε πιο αναλυτικά τι ήταν τα Μυστήρια: Τα μυστήρια κατά την αρχαιότητα περιείχαν κατά κύριο λόγο το απόρρητο μέρος της λατρείας, το οποίο μεταβιβαζόταν διάμεσου διαφόρων τελετών που είχαν ως σκοπό την μύηση των αμυήτων. Με τα μυστήρια οι μυημένοι αποκτούσαν ένα μέσο για να μεταβούν σε ένα πλατύτερο πεδίο αντίληψης- συνειδητότητας.
Ανυψώνονταν από επίπεδο σε επίπεδο και επικοινωνούσαν με τον θειο σπινθήρα που κρύβετε σε κάθε ανθρώπινο ον, ή αλλιώς με αυτό που οι αρχαίοι ονόμαζαν δαιμόνιο. Σχετικά με τα δρώμενα δηλαδή τις μυσταγωγικές τελετές που λάμβαναν χώρα κατά την διάρκεια των μυστηρίων, από τα ολίγα τα οποία γνωρίζομεν περί αυτών, επρόκειτο περί αλληγορικών αναπαραστάσεων, συμβολιζουσών τα πεπρωμένα των ψυχών μετά θάνατον τον νόμον του αντιπεπονθόντος, την ενότητα που συνδέει προς άλληλα όλα τα όντα.
Προς τούτοις εδιδάσκοντο οι τρόποι δια να καταστή η ψυχή αθάνατος εις την παρούσαν ζωήν (άσκησις και αποκάλυψις λανθανουσών δυνάμεων του ανθρώπου).
http://mythagogia.blogspot.gr/2014/11/blog-post_15.html