Αστρολογία και Θρησκεία-Αντίφαση ή Αρμονία;

Από την απαρχή της ιστορίας του ανθρώπου παρατηρείται μία ιδιαίτερη ροπή προς ενασχόληση με τα μεταφυσικά φαινόμενα, κυρίως όμως με τον πνευματισμό, το σατανισμό και τις μαγικές επικλήσεις. Η εκκλησία, προ του φαινομένου αυτού της ηθικής και πνευματικής καταπτώσεως του ανθρώπου, εκλήθη, και μάλιστα ορθώς, να λάβει μέτρα για την αντιμετώπισή του. Η επίκληση των ακαθάρτων πνευμάτων για την αποκάλυψη του μέλλοντος, ήταν πρακτική ευρέως διαδεδομένη, συμπαρασύρουσα τα πλήθη πολλές φορές σε ανίερες πράξεις, που έφθαναν ακόμη και στις ανθρωποθυσίες, μέχρι πλήρους εκφυλισμού των ηθών και στην απομάκρυνση από την πίστη στο θείο.

Κάτω από αυτή την πραγματικά μεγάλη απειλή, στο χώρο της μαγείας συμπεριελήφθησαν όλες οι προορατικές και προρρητικές τέχνες και μεταφυσικές επιστήμες που είχαν σαν βάση ακόμη και ατομικά χαρίσματα, όπως τη διόραση, τη διαίσθηση και τη διακοή, ή οι βασισμένες σε φυσικές παρατηρήσεις, σε στατιστικά, μαθηματικά ή γεωμετρικά δεδομένα, όπως η αστρολογία, και γενικά κάθε πρακτική επιστήμη της οποίας ο χαρακτήρας, είτε κυριολεκτικά ήταν προορατικός, είτε φαινομενικά ανέτεινε στην πρόγνωση. Όμως το ζήτημα έχει ακόμα βαθύτερη αιτία ώστε η εκκλησία να θεωρεί επικίνδυνη την αστρολογία.

Η βάση της αρνητικής αυτής θέσεως αναφέρεται στη λανθασμένη διατύπωση που θέλει την επίδραση των αστέρων σαν εκείνη τη δύναμη που καταλύει το αυτεξούσιο και την ελεύθερη βούληση ανάγοντας το κάθε τι στην ειμαρμένη, θεωρία που οδηγεί μοιραία στην κατάλυση των ηθών, στην κατάλυση της ευθύνης που απορρέει από τις πράξεις και κατά συνέπειαν στην κατάλυση της εποπτείας και της δικαιοσύνης του Θεού, διαπλάσσοντας μια κοινωνία στην οποία ο καθένας θα μπορούσε να προβαίνει σε όποια πράξη χωρίς να ευθύνεται, αφού θα ήταν εξαναγκασμένος να προβεί στην πράξη αυτή από την αδήριτη δύναμη της ειμαρμένης, οπότε κάθε έννοια δικαίου, νόμου και τιμωρίας θα ήταν όχι μόνο αδύνατον αλλά και παράλογο να επιβληθεί. Η θέση όμως αυτή, όπως ήδη καταδείχθηκε και περαιτέρω ακόμη θα καταδειχθεί, δεν αληθεύει, αφού οι αστέρες ούτε εξαναγκάζουν σε κάτι ούτε καταλύουν το αυτεξούσιο.

Η δογματική βάση της χριστιανοϊουδαϊκής ηθικής, επιτρέπει στο θεολόγο να δικαιολογήσει την πτώση του Αδάμ, να καταδικάση το έγκλημα του Κάϊν και να κρίνει τις υποτιθέμενες αμαρτίες των απογόνων τους. Η αίσθηση όμως ενός πεπρωμένου που γράφεται στους αστέρες, σκιάζει την πρόνοια του Θεού και τα ανεξιχνίαστα σχέδιά του. Ο Ωριγένης, ένας στοχαστής και διανοούμενος εξαιρετικού εύρους, αντελήφθηκε πριν από τον Άγιο Αυγουστίνο την απειλή που επικρέμονταν στο χριστιανικό δόγμα από μια αντίληψη που συνομολογεί στην αστρική επιρροή επάνω στις ψυχές και επομένως παρεισφρύει στην περιοχή της εποπτείας του Θεού.

Σύγχρονος εκφραστής των ιδεών του Πλωτίνου, κατήγγειλε στο όνομα της ελευθερίας της βουλήσεως τις μοιρολατρικές αντιλήψεις των αστρολόγων αλλά αναγνώρισε μια ορισμένη επιρροή των πλανητών στο σχηματισμό του χαρακτήρα, παράλληλα όμως διετύπωσε τη διάκριση ανάμεσα στην προγνωστική δυνατότητα των αστέρων και στο να είναι αυτοί αίτια της προκλήσεως των ενεργειών του ανθρώπου. Γι’ αυτό οι διάδοχοί του αποδέχθηκαν την πιθανότητα τής «αστρικής επιρροής», υπό τον όρον ότι αυτή περιορίζεται μόνο στο φυσικό κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του ανθρωπίνου σώματος, και ότι η αποκαλούμενη «φυσική αστρολογία» με τις μετεωρολογικές, γεωργικές και ιατρικές εφαρμογές της επιτρέπεται, ενώ ο έλεγχος διατηρείται στην εσωτερική και ψυχική υπόσταση.

Ο Ωριγένης, στα σχόλιά του για τη Γένεση, λέει: «Η συνέπεια αυτού του δόγματος θα ήταν να εκμηδενισθεί εντελώς η ελευθερία των πράξεών μας, η οποία, σε ένα τέτοιο σύστημα δεν θα ήταν άξια επαίνου ή μομφής αλλά ούτε και ενθαρρύνσεως ή αποδοκιμασίας. Εάν συμβαίνει κάτι τέτοιο, όλα απολήγουν στο ότι η κρίση του Θεού είναι ανόητη, πίστη όμως που θα ήταν μάταιη, αφού ο ερχομός του Ιησού Χριστού στη γη δεν θα είχε ολοκληρώσει τίποτα και όλη η αξία του νόμου και οι προφήτες θα καθίσταντο άνευ σημασίας. Μια επί πλέον επίδραση αυτής της αθεϊστικής και ασεβούς πεποιθήσεως, θα ήταν ακόμα και η πίστη στο Θεό να θεωρηθεί σαν αποτέλεσμα της δυνάμεως των αστέρων».

Το επιχείρημα αυτό υποστηρίχθηκε και πάλι το 1640, έτος της πρώτης τυπωμένης μεταφράσεως της Τετραβίβλου του Πτολεμαίου, που καταδίκασε στο όνομα της εκκλησίας, εκείνους που διατείνονται ότι οι αστέρες ασκούν άμεση επιρροή στην ανθρώπινη ελευθερία, πράγμα που θεωρεί ότι είναι ένα τραγικό σφάλμα το οποίο καταστρέφει τη θρησκεία και τα δικαιώματα του πολίτη, που δικαιολογεί τους αμαρτωλούς, αφαιρεί την αξία από το δίκαιο, αποδίδει στους αστέρες τις αιτίες των εγκλημάτων και καταδικάζει τους νόμους που καθορίζουν τις τιμωρίες για τους εγκληματίες. Κάτω από τη θεώρηση αυτή και από τις τέτοιες πεποιθήσεις η θέση της εκκλησίας αιτιολογείται.

Αυτό όμως δεν την καθαγιάζει έναντι των ευθυνών της να δεχθεί αβασάνιστα αυτή την παραποιημένη αντίληψη, ότι δηλαδή οι αστέρες καταλύουν και υποκαθιστούν την ελευθερία της βουλήσεως, διότι με τον τρόπο αυτόν βιάζεται ένα φιλοσοφικό δόγμα και επιβάλλεται μια αναληθής θεωρία που συντηρεί την άγνοια και τον σκοταδισμό με όλα τα επακόλουθα ηθικά και κοινωνικά αποτελέσματα.

Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από την Εξαήμερο του Μ. Βασιλείου, πιστό αντίγραφο αποσπάσματος του Αριστοτέλους «Περί Ζώων Γενέσεως» 777b-778a: «Έτσι από το θέαμα που μας παρέχει η σελήνη διδασκόμεθα τα ανθρώπινα και λαμβάνομεν μίαν ιδέαν της ταχείας μεταβολής των ανθρωπίνων πραγμάτων, να μην μεγαλοφρονούμεν δια την ευημερίαν μας, να μην χαιρώμεθα υπερβολικώς δια την πολιτικήν δύναμίν μας, να μην το παίρνωμεν επάνω μας με την «αδηλότητα του πλούτου»... Νομίζω ότι αι μεταβολαί της σελήνης, συντελούν πολύ εις την ανάπτυξιν των ζώων και εις τα υπόλοιπα όσα φυτρώνουν από την γην. Διότι τα σώματά των περιέχονται εις άλλην κατάστασιν, όταν αυτή μειώνεται και εις άλλην όταν αυξάνεται. Τώρα που φθίνει, γίνονται αδύνατα και κούφια και έπειτα όταν αυξάνεται και τείνει να γεμίσει, γεμίζουν και αυτά. Διότι τους χύνει αφανώς ως ένεσιν ένα μίγμα υγρότητος, και θερμότητος που φθάνει εις το βάθος (του σώματός των). Φαίνεται δε αυτό και από αυτούς που κοιμώνται κάτω από την σελήνην, διότι τα πλατιά μέρη της κεφαλής των γεμίζουν με περισσήν υγρότητα. Και τα νεοσφαγή κρέατα επίσης χαλούν γρήγορα, όταν τα ιδεί η σελήνη. Και των ζώων οι εγκέφαλοι. Και τα πολύ υγρά θαλάσσια ζώα και η ψίχα των δένδρων.

Όλα αυτά δεν θα ηδύνατο να τα συμπαρασύρει εις την αλλοίωσίν της, αν δεν ήτο κάτι υπερφυές και αν δεν είχε μίαν υπεροχήν δυνάμεως, όπως μαρτυρεί η Γραφή. Και αι ατμοσφαιρικαί μεταβολαί εναρμονίζονται με τας μεταβολάς της σελήνης, καθώς μας διδάσκουν και αι αιφνίδιοι ταραχαί, που συμβαίνουν πολλάκις όταν έχωμεν νέαν σελήνη και που έρχονται μετά από γαλήνην, τότε που τα νέφη αναταράσσονται και συγκρούονται μεταξύ των και αι παλίρροιαι που συμβαίνουν εις τα θαλάσσια στενά και η άμπωτις του λεγομένου ωκεανού, η οποία καθώς ανεκάλυψαν οι πλησιόχωροι (του ωκεανού), εξαρτάται από τας περιφοράς της σελήνης. Και τα μεν υποθαλάσσια στενά που έχουν παλίρροιαν ρέουν κατά τας υπολοίπους φάσεις της σελήνης εναλλάξ προς αμφοτέρας τας κατευθύνεις κατά την ώραν δε που αρχίζει να τίθεται εις κίνησιν η ροή δεν ηρεμούν ούτε δι’ ολίγον, αλλ’ ευρίσκονται εις συνεχή σάλον και ταλάντευσιν, έως ότου φανεί πάλιν η σελήνη και προκαλέσει το παλιρροϊκόν ρεύμα... Διότι όποιος μελετά επισταμένως τας ενεργείας και τας δυνάμεις του ηλίου και της σελήνης δύναται με τους υπολογισμούς του να εύρη πολλά στοιχεία δια τα μεγέθη και τας αποστάσεις των». Περαιτέρω δε απόσπασμα του Ιωάννου Δαμασκηνού από το σύγγραμά του «Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως. Περί Ουρανού»:

«...Εμείς ακόμη υποστηρίζομεν ότι δεν είναι τα ίδια τα άστρα αίτια κανενός από αυτά που συμβαίνουν, ούτε αίτια της δημιουργίας αυτών που δημιουργούνται, ούτε αίτια της φθοράς αυτών που φθείρονται. αλλά μάλλον είναι προμηνύματα των βροχών και της αλλαγής του αέρος. Κατά τον ίδιον τρόπον θα έλεγε κανείς ότι δεν είναι αίτια και των πολέμων αλλά γίνονται προμηνύματά των. Αλλά και η ποιότης του αέρος, η οποία δημιουργείται υπό την επίδρασιν του ηλίου και της σελήνης και των αστέρων, συνθέτει κάθε φοράν διαφόρους κράσεις και έξεις και διαθέσεις. Αι έξεις μάλιστα είναι από αυτά που εξαρτώνται από εμάς. Διότι εξουσιάζονται από το λογικόν και κατευθύνονται απ’ αυτό, όταν μεταβάλλωνται. Σχηματίζονται μάλιστα συχνά και κομήται, κάποια σημάδια δηλαδή, που φανερώνουν τον θάνατον βασιλέων, τα οποία δεν περιλαμβάνονται εις τα άστρα που εδημιουργήθησαν από την αρχήν της δημιουργίας, αλλά με το θείον πρόσταγμα σχηματίζονται κατά την ιδίαν περίπτωσιν και εκ νέου διαλύονται...».