Οι αρχαϊκοί πολιτισμοί, για να μεταδώσουν προφορικά τις κοσμολογικές τους αντιλήψεις, προσέτρεχαν στο μύθο. Κατά τους τελευταίους χρόνους έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε το μύθο και τη μυθολογία ως κάτι εντελώς αντίθετο προς την πραγματικότητα. Μύθος ισοδυναμεί προς μύθευμα, προς κάτι το στερούμενο λογικής βάσεως Προϊόν και αυτό του αιώνος της διαφωτίσεως και του θετικισμού και εκ διαμέτρου αντίθετο προς την παραδοσιακή σκέψη, για την οποία ο μύθος, αντιθέτως, είναι η μοναδική αληθινή αποκάλυψη της αληθείας, η απόλυτος Αλήθεια, διότι αφηγείται μία ιερά ιστορία, ένα πρωταρχικό γεγονός το οποίο έλαβε χώρα στην αρχή του χρόνου.
«Η αφήγηση ενός μύθου, λέγει ο Mircea Eliade ισοδυναμεί προς την διακήρυξη εκείνου που συνέβη. Άπαξ εκφωνηθεί ο μύθος, δηλαδή άπαξ αποκαλυφθεί, καθίσταται αλήθεια απόλυτος. Τα γεγονότα που διαδραματίζονται σε ένα μύθο, έχουν χαρακτήρα ιερό, η ιερότης δε αυτή είναι το εχέγγυο της πραγματικότητας. Ο μύθος εξαγγέλλει την εμφάνιση μιας νέας κοσμικής τάξεως η ενός πρωταρχικού γεγονότος. Αφορά συνεπώς τη διήγηση ενός "δημιουργικού" περιστατικού, ενός πράγματος, το οποίο ήλθε σε ύπαρξη.
Γι’ αυτό ο μύθος είναι αμέσως συνυφασμένος με την οντολογία, με τη δημιουργική δραστηριότητα θείων και υπερφυσικών όντων, και καθίσταται το πρότυπο όλων των ανθρωπίνων ενεργειών, από της διατροφής και της εργασίας, μέχρι του γάμου, της μορφώσεως, της τέχνης η της σοφίας». Η απαγγελία η το δράμα του κοσμογονικού μύθου χρησιμοποιείται σε πολλές περιπτώσεις του βίου, διότι σχετίζεται με την αποκατάσταση της τάξεως από το χάος, της νίκης του φωτός επί του ερέβους, της δικαιοσύνης επί της αδικίας, της ζωής επί του θανάτου, του φωτός επί του σκότους.
Ένεκα τούτου, σε όλες τις μυήσεις, σε όλες τις τελετές ενθρονισμού ενός βασιλέως, θεραπείας ενός ασθενούς, αποκαταστάσεως της γονιμότητας μιας γυναίκας, διασώσεως μιας καλλιέργειας, απαγγέλλεται στους αρχαϊκούς και παραδοσιακούς λαούς, η διαδραματίζεται μυητικά ο κοσμογονικός μύθος. Εάν συνεπώς, κατά τις μυήσεις στα μυστήρια ο δόκιμος πληροφορείται περί κοσμολογικών θεμάτων, αυτό γίνεται όχι για να διδαχθή διανοητικά περί του πως έγινε ο κόσμος, αλλά για να υπαχθή στην τέλεση του μυητικού τύπου, για να δεχθή τις τυπολογικές επήρειες της αποκαταστάσεως της τάξεως από το χάος, του φωτός από του σκότους, της σοφίας από την αμάθεια. Άλλωστε η λατινική ετυμολογία της λέξεως initium (μύησις) είναι"απαρχή". Με τη μυήση ο δόκιμος επανάγεται στην αρχή του κόσμου, προ της εμφανίσεως του νόμου "Χρόνος" και "αναγενάται" ως έμβρυο από τη μήτρα της Φύσεως, νέος με νεανικές δυνάμεις, ικανός να δεχθή το Φως της σοφίας.
