Όλα τα Ινδικά φιλοσοφικά συστήματα έχουν ως τελικό στόχο την απελευθέρωση της ψυχής μέσα από την τελειοποίηση της. Η Γιόγκα-Σούτρα του Patanjali είναι το πιο έγκυρο κείμενο σχετικά με την Raja Yoga. Το σύστημα του Patanjali, ο οποίος έζησε στο τέλος του 3ου αιώνα π.Χ. και συνέλεξε τις σκόρπιες δοξασίες, παραδόσεις και φιλοσοφικά κείμενα που αφορούσαν την Γιόγκα, βασίζεται πάνω στο φιλοσοφικό σύστημα Samkhya με το οποίο συνδυάζεται, από φιλοσοφικής απόψεως, παρά τις όποιες διαφορές του.

Το κείμενο της Γιόγκα Σούτρα διαιρείται σε τέσσερα μέρη που αφορούν:
1. Το σκοπό της στοχαστικής βίωσης (samadhi).
2. Τον τρόπο επίτευξής του.
3. Τις δυνατότητες που αποκτά ο Γιόγκι.
4. Την λύτρωση (kaivalya).

Κατά το φιλοσοφικό σύστημα samkhya, σκοπός της ύπαρξης είναι η kaivalya. Η kaivalya είναι η λύτρωση. Αυτό σημαίνει την αποδέσμευση της ψυχής (purusha) από την υλική πραγματικότητα (prakriti). Το σύστημα της samkhya δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη Θεού, ενώ η Γιόγκα παραδέχεται την ύπαρξη ενός Θεού. Το εν λόγω σύστημα μας παρουσιάζει τα εμπόδια της λύτρωσης ως εξής:

1. Αγνωσία (avidya).
2. Εγωισμός (asmita).
3. Λάθος – επιθυμία (raga).
4. Φόβος και προσκόλληση στα εγκόσμια αγαθά (abhinivesha).

Όμως τα εμπόδια αυτά μπορούν να ξεπεραστούν εάν κανείς ακολουθήσει την αναβατική μέθοδο αφύπνισης της Γιόγκα. Τα απαραίτητα, για τη λύτρωση, σημεία της αναβατικής κλίμακας του Patanjali, είναι οχτώ:

1. Εγκράτεια – αποχή (yama).
2. Τήρηση κανόνων (niyama).
3. Σωματικές στάσεις (asana).
4. Έλεγχος της ενέργειας (πράνα) μέσω της αναπνευστικής λειτουργίας (pranayama).
5. Κατασίγαση των αισθήσεων (pratyahara).
6. Σταθεροποίηση του νου (συγκέντρωση) (darana).
7. Εποπτεία – θεώρηση (dhyana).
8. Έκσταση (samadhi).

Αυτά είναι τα οχτώ angas (μέλη) ή αλλιώς η οκταπλή οδός ashtanga yoga. Οι πιο γνωστοί κλάδοι πρακτικής εφαρμογής της διδασκαλίας της Γιόγκα, που θεωρούνται ως οι τέσσερις τροχοί της είναι:
1. Η Κάρμα Γιόγκα (Karma Yoga).
2. Η Μπάκτι Γιόγκα (Bhakti Yoga).
3. Η Γκνάνα Γιόγκα (Jnana Yoga)
4. Η Ράτζα Γιόγκα (Raja Yoga)

Στην Ράτζα Γιόγκα προσέρχονται όσοι προηγουμένως έχουν ασκηθεί στην Κρίγια Γιόγκα, στη Χάθα Γιόγκα και στην Κάρμα Γιόγκα. Σκοπός της Ράτζα Γιόγκα είναι η αφύπνιση του ανώτερου πνευματικού δυναμικού του ανθρώπου μέσω της συγχώνευσης της ατομικής συνειδητότητας με την υπερσυνειδητή βίωση. Στην Ράτζα Γιόγκα αναφέρονται οι τελευταίες τρεις βαθμίδες της Αστάνγκα Γιόγκα που είναι η Νταράνα (υπερσυγκέντρωση), η Ντιάνα (εποπτεία-θεώρηση-διαλογισμός) και το Σαμάντι (έκσταση-θέωση).

Η Νταράνα είναι η απαρχή και η βάση όλης της προσπάθειας του νου του ανθρώπου να μετατοπισθεί από την συνειδητή του κατάσταση προς την υποσυνείδητη και εκείθεν προς την άγνωστη και αχρησιμοποίητη, υπερσυνείδητη. Προκειμένου να κατανοήσουμε αυτή τη δυνατότητα νοητικής μετατόπισης του νου του ανθρώπου πρέπει να γνωρίσουμε την εσωτερική του φύση.

Ο άνθρωπος λοιπόν διαθέτει νου αλλά και νόηση. Ο νους και η νόηση είναι κατασκευάσματα αιθερικοφυσικά, αποτελούνται δηλαδή από φυσική ύλη (στερεά, υγρά και αέρια), αλλά και από αιθερική ύλη τεσσάρων διαφορετικών ποιοτήτων. Τρία μέρη φυσικής ύλης και τέσσερα αιθερικής αποτελούν την επταπλή σύνθεση του μορφικού κόσμου στον οποίο ανήκει και το ανθρώπινο ον.

Ο νους σχηματίζει και κατευθύνει το σύστημα των αισθήσεων και διοχετεύει την ουσία της ζωής (πράνα) στο νευρικό σύστημα μέσω του οποίου αλιεύει πληροφορίες προκειμένου να σχηματίσει το αρχείο των εντυπώσεών του (σαμσκάρες). Διαθέτει μέσα του μια παχύρευστη ουσία που λέγεται μανάς (manas) και η οποία προσδίδει την έλλογη ιδιότητα στον άνθρωπο. Όταν μια από τις πέντε αισθήσεις μας μεταφέρει μια εντύπωση-ερεθισμό στο ανάλογο κέντρο του εγκεφάλου παράγεται ένας κυματισμός (βρίττις) στην επιφάνεια του μανάς. Πάνω από την επιφάνεια του μανάς βρίσκεται σε ατμώδη κατάσταση η νόηση (budhi). Μόλις σχηματιστεί το κύμα-ερέθισμα στην επιφάνεια του μανάς, η νόηση, τρόπον τινά το φωτογραφίζει και στέλνει εκατομμύρια αντίτυπα της εντύπωσης σε όλο το κυτταρικό μας σύστημα. Επιπλέον, γίνεται καταχώρηση της εντύπωσης στο μνημονικό μας αρχείο.

Επομένως, η πρώτη λειτουργία της νόησης είναι να σχηματίζει αστραπιαία, αφ’ ενός το μνημονικό μας αρχείο, και αφ’ ετέρου το κυτταρικό και φυλετικό μας αρχείο. Όμως το έργο της νόησης δεν σταματά εδώ. Προσφέρει και μια άλλη πιο σημαντική και υπεύθυνη υπηρεσία στον άνθρωπο. Αποφαίνεται τελεσίδικα για κάθε ερεθισμό-εντύπωση που μπαίνει στον νου ως προς το είδος της ανταποκριτικής απάντησης (απόφασης) που θα πρέπει να δοθεί. Η νόηση εγκρίνει ή απορρίπτει, και ο νους αποκρίνεται με σκέψη-λόγο ή πράξη-έργο. Ταυτόχρονα, ο ερεθισμός-εντύπωση που προκάλεσε τις ανωτέρω νοητικές λειτουργίες αρχίζει σιγά-σιγά να υποχωρεί στο βάθος του νου σαν ένα μικρό σπορίδιο εμπειρίας και εκεί ενώνεται με άλλα ομοειδή, καταχωρημένα σπορίδια σκέψεων σχηματίζοντας μαζί τους μια στιβάδα συγγενών εντυπώσεων. Μέσα στον νου του ανθρώπου υπάρχουν χιλιάδες τέτοιες στιβάδες ομοειδών εντυπώσεων οι οποίες καθορίζουν τον καλό ή κακό του χαρακτήρα, τις συνήθειες του, τις ψυχικές του ροπές και γενικά τις ιδιαιτερότητες τις προσωπικότητας του.

Αν τώρα, κατά τα ανωτέρω, μια ομοειδής νεοεισερχόμενη εντύπωση ερεθίσει την επιφάνεια του μανάς, μπορεί να διεγείρει ολόκληρη την σχετική στιβάδα των απωθημένων εντυπώσεων, οι οποίες αναδύονται στην επιφάνεια του νου και τον εξαναγκάζουν να συμμορφωθεί προς το περιεχόμενο τους.

Σε αυτήν την νοητική διαδικασία οφείλονται οι ποικίλες ψυχοπαθολογικές συμπεριφορές και εκδηλώσεις των ανθρώπων (εμμονές, φοβίες, επιθετικότητα, άγχος, κατάθλιψη, κ.λπ.). Στις περιπτώσεις αυτές έχει απολεσθεί η ικανότητα της ελεύθερης και ανεπηρέαστης κρίσης (διάκρισης) την οποία διαθέτει ένας ισορροπημένος νους που επικοινωνεί και υποτάσσεται στην ανώτερη βούληση της νόησης, ως εκφραστής των μηνυμάτων της ψυχής στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Με τη μέθοδο της Ράτζα Γιόγκα επιτυγχάνεται η ανάσυρση και η αποβολή των απωθημένων εντυπώσεων που επηρεάζουν αρνητικά την ζωή του ανθρώπου χωρίς, τις περισσότερες φορές, να έχει επίγνωση της ύπαρξής τους. Πρόκειται για μια εξαγνιστική διαδικασία και πρακτική που επαναφέρει την ισορροπία στον νου και τον καθιστά κατάλληλο σκεύος για να αντιφεγγίσει μέσα του το φως της ψυχής. Τότε η συνειδητότητα του ανθρώπου διευρύνεται και απελευθερώνεται από τα δεσμά των ψυχαναγκαστικών δυσλειτουργιών του εγκεφάλου.

Προς τούτο, η Ράτζα Γιόγκα διαθέτει ειδικές νοητικές ασκήσεις και τεχνικές εκπαίδευσης του νου στην αυτοσυγκέντρωση (νταράνα) και στον διαλογισμό – στοχασμό (ντυάνα).

Η εκπαίδευση στην Ράτζα γιόγκα προϋποθέτει ότι ο ενδιαφερόμενος είναι αποφασισμένος αφ’ ενός να συμμορφωθεί με τις πειθαρχίες που απαιτεί η συγκεκριμένη πρακτική, αφ’ ετέρου να εκτελεί καθημερινά την άσκηση του διαλογισμού. Κατά συνέπεια, η μαθητεία αυτή αφορά αναζητητές που θέτουν ως προτεραιότητα την πνευματική τους ανύψωση και είναι διατεθειμένοι να αφιερώσουν τη ζωή τους για το σκοπό αυτό.

Η Ράτζα Γιόγκα εφαρμόζεται πάντοτε υπό την καθοδήγηση και υπόδειξη ενός έμπειρου διδασκάλου. Μόνο ένας διδάσκαλος που έχει βιώσει ο ίδιος το μυστήριο της ανάβασης του νου από την συνείδηση στην υπερσυνείδηση μπορεί υπεύθυνα και με ασφάλεια να οδηγήσει τα βιώματα του μαθητή και να του αποκαλύψει τις άπειρες λεπτομέρειες και τα μυστικά του όλου συστήματος.

Πάντως η εκπαίδευση αυτή στη Ράτζα γιόγκα απαιτεί πολλών χρόνων μαθητεία και εξάσκηση προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της πνευματικής μεταμόρφωσης του ανθρώπου.

Εν κατακλείδι, ας σημειωθεί ότι η σύντομη αυτή αναφορά στην Ράτζα Γιόγκα αφορά το πρώτο σύστημα πρόσβασης στην υπερσυνείδηση που εκπαιδεύει το νου στον αυτοέλεγχο, αυτό της σκέψης-θέλησης-φαντασίας. Υπάρχουν, όμως, και άλλα δυο γνωστά συστήματα πνευματικής ανύψωσης, αυτό της αφύπνισης της κουνταλίνη και αυτό της ταύτισης του νου με τον υπερνού.